Turkije/Turkey is van plan om zijn naam te veranderen in “Türkiye”. Trots is de hoofdreden, de zoekterm ‘Turkey’ op Google lijkt me een goede tweede reden. Ik snap wel dat je niet wilt dat de halve wereld een lelijke vogel ziet wanneer ze gewoon iets willen te weten komen over je land. Niet zo abnormaal dus dat ze willen terugkeren naar de naam die ze kozen bij hun onafhankelijkheid in 1923. Taal is eigenlijk net als eten. Beide evolueren ze en zijn ze het product van een hele geschiedenis. Niets ontstaat zomaar, er zijn altijd redenen voor. Dat Amerikanen en Britten de naam van een zuiders land aan een Mexicaanse vogel gaven, is dan ook geen toeval. Dat wij het kalkoen noemen en dat het gelinkt is aan een Indische stad is dat evenmin. En dat de Turken zelf niet het woord ’turkey’ gebruiken voor turkey hoeft ook niet te verbazen.

In het verleden werd er nogal veel geleurd met voedsel en specerijen. Schepen werden vol exclusief voedsel gestouwd, in ruimen opgeslagen naast het ivoor, goud, vanille en steranijs en vervoerd van het ene eind van de wereld naar het andere. Al wisten ze toen niet goed hoe de wereld in elkaar zat of wisten ze het wel maar werd er met geen woord over gerept noch opgetekend in boeken of wereldkaarten van die tijd. Zo werd voor het eerst een gedomesticeerde kalkoen ontdekt in Amerika. En wie anders dan Columbus bracht voor het eerst deze lelijke, uit de kluiten gewassen vogel mee richting Europa. Voor alle duidelijkheid: Columbus kwam terecht in Amerika maar dacht dat het Indië was. Hij bracht ook de kalkoen mee maar dacht dat het een soort parelhoen was. Twee misverstanden in die tijd die vandaag de dag tot ’turkey’, ‘dinde’ en ‘kalkoen’ zullen leiden.
De Spanjaarden introduceerden de vogel, de Portugezen zorgden voor de verdere expansie.

Voor die verdere expansie moeten we eerst naar Calicut in Indië. Op dat moment het epicentrum van de kruiden. Van zwarte peper uit het zuiden tot kardemom en nootmuskaat van de Spice Islands. Alles kwam samen in Calicut. Moslimse handelaars zorgden dat ze in het Midden-oosten terechtkwamen waarna de handelaars uit het Ottomaanse rijk en Venetië het overnamen. Niet enkel werden kruiden verhandeld, ook exotische dieren en goud uit Afrika vonden zo hun weg naar Europa. Om deze Osmaanse en Venetiaanse monopolies te breken, vaarden de Portugezen onder leiding van Vasco Da Gama rond Afrika naar Calicut.

Onderweg zetten ze enkele kolonies (Cape Verde en de Canarische eilanden) op waar al snel goud, ivoor en exotische vogels als parelhoen verzameld werden. Deze goederen kwamen op dezelfde schepen terecht die terugkeerden uit Indië. Op hetzelfde moment begon ook de handel tussen Spanje en Portugal in kalkoenen. Dit resulteerde in Portugese schepen gevuld met het beste uit alle werelden. Door een geheimhouding van de Portugese overheid echter was het nooit duidelijk waar bepaalde zaken ontdekt waren. Slechts enkele mensen wisten waar alles vandaan kwam en hadden zwijgplicht. Ook kaarten werden gecensureerd. Was het een kalkoen of was het een parelhoen? Kwam het van Amerika, Afrika of Indië? Voor de meeste mensen was het een raadsel, voor de meeste mensen maakte het ook absoluut niets uit.

In elk geval kwamen op dat moment de parelhoen en de kalkoen tegelijk terecht op de Portugese handelsbeurs in Antwerpen. Zowel Engeland als Frankrijk waren fan van deze vogels en importeerden deze Afrikaanse, blinkende vogels naar hartenlust. De parelhoen lijkt immers op een kleine, vrouwelijke kalkoen. Meer dan 100 jaar lang werd aangenomen dat het dezelfde vogel was. Omdat de Turken uit het Osmaanse rijk deze vogels (de parelhoenen) als eerste verkochten in 1400, kreeg de vogel al snel de naam ‘Galine de Turquie’ of ‘Turkey cock’. Later werd dit kortweg Turkey.
Veel kwam via Turkse handelaars Engeland binnen. Door hun naam te verwerken in de naam van de producten wou men ze gewoon het krediet geven dat ze verdienden. Turkey cucumber waren pompoenen en turkey wheat was maïs.
Het waren de Portugezen die enkele eeuwen later deze ’turkey’ herintroduceerden op de Europese markt onder de naam die al gekend was door de afnemers.

In België en Frankrijk linken we de kalkoen eerder met Indië dan met Turkije. De naam ‘kalkoen’ komt van ‘Calicut-hoen’ en ook ‘dinde’ komt van ‘d’Inde’. En de Turken zelf? Zij weten uiteraard dat de turkey niet uit Turkey komt en noemen het ‘hindi’. Ook weer met een link naar Indië omdat zij in de veronderstelling waren dat de grote kip uit Indië kwam. Eigenlijk is er maar één taal die min of meer in de buurt komt van de oorspronkelijke vindplaats. In het Portugees spreken ze immers over ‘galinha do peru’, Peruvian chicken.

Een vogel van de wereld die kalkoen.